Í aðdraganda stjórnlagaþings er gagnlegt að kynna sér stjórnarskrár annarra landa. Sumar þeirra eru nýjar eða nýlegar – eins og stjórnarskrá Finnlands og Sviss – en aðrar eldri, eins og gengur. Íslenska stjórnarskráin er í hópi þeirra eldri, enda að uppistöðu frá 1874, og ber aldurinn ekki að öllu leyti vel.
Hér lít ég stuttlega á sænsku stjórnarskrána en mun kíkja á aðrar athyglisverðar stjórnarskrár í síðari færslum.
Svíar eru reyndar ekki með eina stjórnarskrá heldur fern grunnlög. Fyrstu grunnlögin eru hin hefðbundnu stjórnskipunarlög. Önnur grunnlögin fjalla um ríkiserfðir. Þau þriðju fjalla um prentfrelsi og þau fjórðu um tjáningarfrelsi. Já, þú last rétt: Svíar tryggja prentfrelsi og tjáningarfrelsi í ítarlegum bálkum í stjórnarskránni sjálfri.
En fyrstu tvær greinar stjórnskipunarlaganna (Regeringsformen) eru nokkurs konar inngangur sænsku stjórnarskrárinnar og gefa tóninn fyrir það sem á eftir kemur. Hér eru þær í lauslegri þýðingu minni:
1. gr. Allt opinbert vald í Svíþjóð kemur frá þjóðinni. Sænskt lýðræði byggir á frjálsri skoðanamyndun og á almennum og jöfnum kosningarétti. Það er raungert með fulltrúalýðræði og þingræðisfyrirkomulagi, og með sjálfræði sveitarstjórna. Opinberu valdi er beitt með lögum.
2. gr. Opinberu valdi skal beita af virðingu fyrir jöfnu manngildi allra og frelsi og sjálfsvirðingu einstaklingsins. Persónuleg, hagræn og menningarleg velferð einstaklingsins skal vera grunnmarkmið opinberrar starfsemi. Sérstaklega skal það vera skylda hins opinbera að tryggja rétt til heilsu, atvinnu, húsnæðis og menntunar, og að vinna að félagslegri velferð og öryggi.
Hið opinbera skal efla sjálfbæra þróun sem leiðir til góðs umhverfis fyrir núverandi og komandi kynslóðir.
Hið opinbera skal halda fram hugsjónum lýðræðis sem leiðarljósi í öllum geirum samfélagsins og vernda einka- og fjölskyldulíf einstaklinga.
Hið opinbera skal vinna að því að allir geti tekið þátt og notið jafnréttis í samfélaginu. Hið opinbera skal vinna gegn mismunun fólks á grundvelli kyns, litarháttar, þjóðernisuppruna, kynþáttar, tungumáls, trúarafstöðu, fötlunar, kynhneigðar, aldurs eða annarra kringumstæðna einstaklingsins.
Minnihlutahópum á grundvelli kynþáttar, tungumáls eða trúarafstöðu skulu tryggð tækifæri til að varðveita og þróa eigið menningar- og félagslíf.
Eitthvað af þessu gæti nýst í inngang nýrrar stjórnarskrár Íslendinga. Hvað finnst þér?
Vilhjálmur Þorsteinsson 